ذکر و یاد خدا در زندگی ما چه تاثیری دارد؟
از جمله مباحثی كه در آموزه های دینی، مورد توجه قرار گرفته و حفظ و مراقبت از آن، به همگان توصیه شده است، ذكر» و یاد خدای متعال در تمام مراحل زندگی است، بدون این كه به زمان، مكان و شرایط خاصی، محدود و منحصر شده باشد.
امام صادق(ع) می فرماید: هر چیزی حدی دارد كه در آن جا به پایان می رسد مگر یاد خدا كه حدی پایان پذیر ندارد. خداوند عزوجل فرایض را واجب كرد و هر كه آن ها را به جای آورد، همان حد آن هاست. مگر ذكر، كه خدای عزوجل به اندك آن، رضایت نداده و حدی كه در آن جا، پایان پذیرد، برایش قرار نداده است، سپس این آیه را تلاوت كرد: ای كسانی كه ایمان آورده اید خدا را، بسیار یاد كنید و بامدادان و شامگاهان او را تسبیح گویید.» (احزاب.42) (1)
در حدیث دیگری امام صادق(ع) می فرماید: فاكثروا ذكرالله ما استطعتم فی كل ساعه من ساعات اللیل و النهار فان الله امر بكثره الذكر له؛ (2) تا آن جا كه می توانید در تمام لحظات و ساعات شب و روز، خدا را بسیار یاد كنید زیرا خداوند به بسیار یاد كردن خود فرمان داده است.»
نوشتار حاضر در صدد بررسی آثار ذكر و یاد خداوند در زندگی انسان از دیدگاه قرآن كریم است.
معنی ذكر
اهل لغت در تعریف ذكر گفته اند: الذكر جری الشی علی لسانك؛ (3) ذكر جاری كردن چیزی بر زبان است. راغب اصفهانی ذكر را به دو نوع لفظی و قلبی، تقسیم كرده، می گوید: ذكر لفظی و قلبی، همان گونه كه به تنهایی و جدای از هم، امكان وقوع دارد، به صورت همزمان نیز ممكن است محقق شود؛ به گونه ای كه قلب و باطن انسان ذاكر، در حین جاری كردن الفاظ و كلمات، معانی و پیام الفاظ و اذكار را نیز به خوبی دریافت نموده متوجه شود.
در واقع، ذكر خدا به معنای خدابینی» و توجه به قدرت مطلق اوست كه همه جا حاضر و ناظر بوده و عالم هستی با تمام وسعت و گستردگی آن، از بزرگترین كهكشان ها تا كوچك ترین موجودات ذره بینی، تحت سیطره و قدرت او قرار دارند. هرگاه یاد چنین قدرت با عظمت، بر زبان، جاری شده، درون و باطن انسان نیز آن را درك نماید، بدون شك، تأثیر شگرفی بر اعمال و رفتار انسان، خواهد داشت. چنانكه امام صادق(ع) می فرماید: . ذكر بدین معنی است كه وقتی با چیزی، مواجه می شوی كه خدای متعال به آن، امر كرده است، آن را انجام دهی و اگر نهی كرده از آن دوری نمایی.»(4)
مراتب ذكر
ذكر، دارای مراتب مختلفی است كه از ذكر لفظی شروع و تا انقطاع كامل و رسیدن به قرب حق، ادامه پیدا می كند. اولین مرتبه ذكر، ذكر لفظی است كه انسان با تكرار الفاظ و اذكار مخصوصی، یاد و نام خدای متعال را بر زبان جاری نموده و در حین ذكر لفظی، زبان را از اعمال و گناهانی چون: غیبت، تهمت، دروغ و. باز می دارد و زمینه رسیدن به مراحل بالاتر را فراهم می سازد.
مرحله دوم، مرحله ذكر معنوی است؛ انسان ذاكر در این مرحله، علاوه بر جاری نمودن الفاظ، به معانی و مفاهیم بلند آن نیز توجه دارد.
مرحله سوم، ذكر قلبی است. در این مرحله یاد و نام خدای قادر مطلق، از كانون قلب انسان ذاكر، جریان و سریان پیدا نموده، روح و روان او را صیقل می دهد.
مرحله چهارم كه عالی ترین مرحله ذكر به شمار می رود آن است كه بندگان خاص خداوند در تمام لحظات زندگی، اعمال، رفتار، گفتار و افكار و خویش را در محضر حق تعالی، احساس می كنند؛ به گونه ای كه لحظه ای غفلت از خدا را گناه می دانند. در چنین حالتی، انسان ذاكر، تمام وجودش را از عشق به حق لبریز و خود را به منبع انوار الهی، متصل می بیند و امور مادی و غیرخدایی را به كلی فراموش می كنند.
آثار ذكر خدا
ذكر و یاد خدای متعال در صورتی كه تداوم پیدا كرده و از حوزه و دائره لفظ، عبور و با روح و روان انسان، عجین شود، آثار گرانبهایی را، به دنبال خواهد داشت كه به صورت اجمال مرور می شود:
1) رعایت احكام الهی
اولین اثری كه یاد خدای متعال، به همراه دارد، تقید و پایبندی انسان ذاكر، نسبت به دستورات الهی و رعایت حلال و حرام خداوند است. در واقع، ذكر خدای متعال، باعث می شود انسان، نعمت های الهی و اجر و پاداشی را كه به بندگان صالح و درستكار، وعده داده شده، به یاد آورد و برای رسیدن به آن، تلاش مضاعف نموده، و پذیرش مشكلات بندگی، برایش آسان شود. از سوی دیگر به واسطه تقویت ایمان، اراده ذاكر در جهت رعایت احكام و دستورات الهی، برای نجات و رهایی از عذاب و آتش جهنم كه برای انسان های متخلف، وعده داده شده، قوی تر خواهد شد؛ لذا قرآن می فرماید: مؤمنان كسانی هستند كه هر گاه نام خدا برده شود، دلهایشان، ترسان می گردد و هنگامی كه آیات او بر آن ها خوانده می شود، ایمانشان افزون تر می گردد.»(انفال.2)
در آیه دیگری می خوانیم: آنچه را از كتاب ]آسمانی[ به تو وحی شده، تلاوت كن و نماز را بر پا دار كه نماز ]انسان را[ از زشتیها بازمی دارد و یاد خدا بزرگتر است و خدا از آنچه انجام می دهید، آگاه است.» (عنكبوت. 54)
امام صادق(ع) می فرماید: از جمله سخت ترین تكالیف الهی درباره بندگان، سه چیز است. سومی، یاد خدا است، منظور از یاد خدا این نیست كه انسان، سبحان الله و الحمدلله را تكرار نماید، مقصود این است كه شخص آن چنان باشد كه تا با كار حرامی مواجه شد، یاد خدا كه همواره در دلش هست، جلو او را بگیرد.»(5) آن حضرت درباره آیه ولذكر الله اكبر» نیز می فرمایند: منظور به یاد خدا بودن در هنگام رو برو شدن با حلال و حرام خدا است»(6)
بنابراین اولین اثر یاد خدای متعال، تقید و پایبندی انسان ذاكر، نسبت به احكام الهی است، و هر قدر، یاد خدای متعال در ظاهر و باطن انسان از نظر كمیت و كیفیت، بیشتر و عمیق تر شود، تقید و پایبندی انسان در برابر قوانین الهی، بیشتر خواهد شد.
2) بصیرت و بینایی
بصیرت و روشن بینی، اثر دیگری است كه ذكر و یاد خدای متعال، به دنبال دارد. قرآن می فرماید: پرهیزگاران، هنگامی كه گرفتار وسوسه های شیطانی شوند، به یاد ]خدا و پاداش و كیفر او[ می افتند و ]در پرتو یاد او، راه حق را می بینند و[ ناگهان بینا می شوند.»(اعراف. 201)
جملهاذاهم مبصرون» اشاره به این حقیقت دارد كه وسوسه های شیطانی، پرده بر دیده انسان می افكند؛ آن چنان كه راه را از چاه، دوست را از دشمن و نیك را از بد، نمی شناسد، ولی یاد خدا به انسان بینایی و روشنایی می بخشد، قدرت شناخت واقعیت ها را به او می دهد، شناختی كه نتیجه اش نجات از چنگال وسوسه هاست.(7)
امام علی(ع) می فرماید: علیك بذكر الله فانه نور القلوب؛(8) بر تو باد به ذكر خدا كه آن روشنایی دل هاست» و در جمله دیگر می فرماید: الذكر، جلاء البصایر و نور السرایر؛(9) یاد خدا، جلادهنده بینش ها و روشنایی درون هاست.»
3) ایمنی از نفاق
ایمنی و سلامتی از نفاق، اثر دیگر از آثار ارزشمند یاد خدای متعال برای انسان ذاكر است. قرآن می فرماید: منافقان، خدا را فریب می دهند و حال آن كه خدا فریبشان می دهد و چون به نماز برخیزند با اكراه و كاهلی برخیزند و برای خودنمایی و فریب، نماز می خوانند و جز اندك، خدا را یاد نكنند.» (نساء142.)
ذكر اندك منافقان، باعث دوری آنان از خدا و در نتیجه موجب فریب كاری و نیرنگ بازی آن ها با خدا و خلق خدا می شود. رسول اكرم(ص) می فرماید: من اكثر من ذكر الله فقد بری من النفاق؛(01) هر كسی خدا را فراوان یاد كند؛ از نفاق به دور ماند.»
امام علی(ع) نیز می فرماید: و خدای عز و جل را بسیار یاد كنید كه آن بهترین یادهاست و از نفاق، مصون می دارد و از آتش نگه می دارد.»(11)
4) ثواب ویژه
از جمله آثار ذكر حق و یاد خدا ثواب ویژه آن است؛ چرا كه انسان ذاكر تا هنگامی كه یاد خدا را در ظاهر و باطن رعایت كند، به منزله كسی است كه مشغول نماز و انجام ركوع و سجود باشد؛ همچنانكه نماز هم به خاطر ذكر خدا اقامه می شود، خداوند می فرماید: من الله هستم معبودی جز من نیست مرا بپرست و نماز را برای یاد من به پا دار.»(طه. 41)
رسول اكرم(ص) می فرماید: لاتزال مصلیا قانتا ما ذكرت الله قائما او قاعدا او فی سوقك او فی نادیك او حیثما كنت؛(21) مادام كه به یاد خدا باشی، ایستاده یا نشسته، در بازار و یا در محفل صمیمی و یا هر كجا كه باشی، پیوسته درحال نماز و قنوت هستی.»
امام باقر(ع) نیز می فرماید: مومن تا زمانی كه به یاد خدا باشد ایستاده و یا نشسته و یا خفته، پیوسته در حال نماز است خدای تعالی می فرماید: آنان كه خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو یاد می كنند.»(31)
5) توجه خداوند به انسان ذاكر
یكی دیگر از آثار یاد خدای متعال، این است كه توجه پروردگار جهان نسبت به بنده اش، بیشتر خواهد شد. به عبارت دیگر، هرگاه بنده ای، دائم الذكر بوده و یاد و نام خدای متعال را بر لب داشته باشد و همراه با ذكر لفظی، روح و روان و قلبش نیز با زبان همراه شود، خدای متعال نیز در مقابل، بنده اش را بیشتر مورد عنایت و توجه قرار داده و به یاد او خواهد افتاد؛ لذا در سوره بقره می خوانیم: فاذكرونی اذكركم(بقره152.)؛ مرا یاد كنید تا شما را یاد كنم.»
از امام صادق(ع) از قول ذات باری تعالی نقل شده است كه: ای پسر آدم! در درون خود به یاد من باش تا من هم در جانم به یاد تو باشم. ای پسر آدم! در خلوت به یاد من باش تا در خلوت به یاد تو باشم. ای پسر آدم! در میان جمع مرا یاد كن تا تو را در میان جمع بهتر از جمع تو یاد كنم. هیچ بنده ای نیست كه خدا را در بین مردم یاد كند، جز این كه خداوند او را در جمع ملائك یاد خواهد كرد.»(41) رسول اكرم(ص) نیز می فرماید: خدای تعالی فرمود: بنده ام! اگر مرا در تنهایی یاد كنی تو را در تنهایی یاد كنم و اگر در میان جماعتی، یادم كنی، تو را در میان جماعتی بهتر و فراوان تر از جمع تو، یاد كنم.»(51)
6) آرامش دلها
و بالاخره شاه بیت اصلی یاد خدا و به عبارتی، نتیجه نهایی ذكر حق، گوهر نایاب انسان ها، اصل ارزشمند آرامش دل ها و قلوب انسان های ذاكر است. برای روشن شدن مطلب، ذكر مقدمه ای لازم به نظر می رسد:
انسان، موجود اجتماعی و دارای قوه تعقل و اندیشه است. نیرویی كه باعث می شود انسان در ارزیابی عملكرد روزانه اش، نیم نگاهی به گذشته داشته باشد و چشم اندازی نیز برای آینده خود، ترسیم كند. در تحلیل و ارزیابی حوادث و ترسیم چشم اندازی از آینده، بدون شك حقایق، بایدها و نبایدها در ذهن و ضمیر انسان، خطور می نماید كه به نوعی آرامش انسان را برهم زده، اضطراب و نگرانی را فراروی او قرار می دهد. ترس و دلهره از مسایل ی، اقتصادی، فرهنگی و خطرات دشمنان داخلی و خارجی و هزاران حوادث و اتفاقات كه هر لحظه و ساعتی، امكان دارد به وقوع بپیوندد، سلامتی و موقعیت انسان و یا اطرافیان او را به خطر اندازد و زندگی را به كام انسان، تلخ و ناگوار سازد. تلاش و فعالیت انسان در طول تاریخ، متوجه همین مطلب بوده است كه چه باید كرد تا اضطراب و نگرانی از قلمرو زندگی انسان، رخت بربندد و به جای آن، آرامش و آسایش به وجود آید.
از جمله آثاری كه در آموزه های دینی برای اصل ارزشمند ذكر» و یاد خدای متعال، گفته شده است، اصل آرامش است. قرآن كریم در جمله ای كوتاه، ولی نغز و پرمحتوا، می فرماید: الابذكر الله تطمئن القلوب؛(رعد28.) آگاه باشید كه تنها راه مطمئن برای رسیدن به آرامش دل ها، یاد و نام خداوند است.»
ذكر و یاد خداوند و دقت و تأمل در آیات آسمانی او، انسان را متوجه این نكته می سازد كه تمام فعل و انفعالات كه در عالم هستی از كرات و كهكشان ها گرفته تا ذرات ریز و كوچك ذره بینی» محقق می شود، خارج از قلمرو و قدرت مطلق الهی نخواهد بود. ایمان و اعتقاد به قدرت و نیروی برتر و بالاتر از نیروهای مادی و طبیعی و ارتباط با آن، در واقع نگرش انسان را نسبت به جهان هستی، شكل خاصی می دهد، جهان را هدفدار و هدف را خیر و سعادت و تكامل انسان معرفی می كند و دنیا را به عنوان كشتزار آخرت، قلمداد می نماید. با چنین بینشی، انسان حتی اگر در ظاهر ابرقدرت جهان شود، در برابر قدرت مطلق الهی، درحدی نیست كه بتواند نظام حاكم بر عالم خلقت و هستی را ذره ای مختل سازد.
هرگاه انسان مؤمن و متدین در سایه تقوا و تدین، دائم الذكر بوده و با تفكر و تأمل در آیات الهی از آموزه های بی بدیل آن، بهره مند شود. اصول و ارزش های گرانسنگی را به دست خواهد آوردكه هركدام می تواند زندگی انسان را دگرگون ساخته و متحول سازد.
انسان باید بداند كه خداوند قادر متعال از رگ گردن، به او نزدیك تر است. (ق16.) و چنانكه از او چیزی بخواهد، دعایش را مستجاب خواهد كرد؛(بقره6.) چرا كه خودش فرموده است: مرا بخوانید تا شما را اجابت كنم؛ و قال ربكم ادعونی استجب لكم»(غافر60.) اگر انسان باور داشته باشد كه هرجا سه نفر با هم به رازگویی مشغول شوند خداوند چهارمی آنان خواهد بود و خدایی كه اعمال خوب و بد انسان را در دستگاه خلقت و آفرینش خود دقیقاً محاسبه خواهد نمود:(زال.8) و نه تنها اجر و پاداش نیكوكاران را ضایع نخواهد كرد:(توبه120.) بلكه مزد و پاداش آنان را چندین برابر خواهد داد:(انعام160.)
با چنین اعتقاد و باورمندی، انسان هرگاه در برابر سیل حوادث اندوهناك، قرار گیرد، مردانه می ایستد و می گوید به ما جز آنچه خدا برایمان، مقرر و مقدر كرده است، نخواهد رسید.(توبه51.) چنین انسان هایی در برابر مصائب و مشكلات، مضطرب نشده، جزع و فزع نخواهند كرد؛ چون اعتقاد دارند و می دانند كه اگر مگسی چیزی از انسان برباید، بازگرفتن آن، بدون اذن و اراده الهی، امكان پذیر نخواهد بود:(حج73.)
چنین انسان هایی به رزق و روزی، مقام و موقعیت زندگی، و صحت و سلامت خود، اطمینان پیدا كرده و می داند كه هیچ قدرتی، بدون اذن و اراده الهی، قدرت و توانایی دخالت و سنگ اندازی در زندگی او را نخواهد شد؛ چراكه لشكریان زمین و آسمان ها از آن خداست و او دانا و حكیم است:(فتح.4)
باشد كه خدای متعال، توفیق دهد تا در ظاهر و باطن، خلوت و جلوت، و در تمام مراحل زندگی، یاد و نام او را ، همراه داشته و از آثار ارزشمند آن، به خصوص آرامش درونی بهره مند شویم، همان اصل ارزشمندی كه بشر در طول تاریخ، به دنبال آن بوده و شب و روز تلاش داشته و دارد تا به صورت نسبی، برای خود، خانواده اش و. تأمین و مهیا سازد.
پانوشت ها:
--------------------------------------------------------------------------------
1- الكافی كلینی، ج2، ص498
2- همان، ج8، ص7
3- كتاب العین، ج5، ص346؛ لسان العرب، 4، ص308، ذیل ماده ذكر»
4- الكافی، ج2، ص
5- الكافی، ج2، ص170
6- میزان الحكمه، ج4، ص56، ج6457
7- ر.ك، تفسیر نمونه، ج7، ص56
8- غرر الحكم، ج9، ص3642
9- همان، ج9، ص3629
10- میزان الحكمه، ج4، ص52
11- بحارالانوار، ج47، ص291
12- میزان الحكمه، ج4، ص44، ج6383
13- وسائل الشیعه، ج7، ص150، ج8975
14 و 15- بحارالانوار، ج9، ص158
به نظرشماذکرویادخدادرزندگیتان چه تاثیری داشته است؟ؤ
كه ,یاد ,انسان ,خدا ,ذكر ,خدای ,می فرماید ,یاد خدا ,و یاد ,است كه ,به یاد ,پایبندی انسان ذاكر،
درباره این سایت